Externe verslaggeving en de moderne bedrijfseconomie

Externe verslaggeving is enerzijds een rapportering over de uitkomst van het reilen en zeilen van een bepaalde achterliggende periode, maar staat anderzijds aan het begin van een cyclus waarin stakeholders reageren op basis van de verslaggeving. Prof. dr. Martin Hoogendoorn verbindt het klavertje vier plus twee uit de bedrijfseconomie met externe verslaggeving. Want waar ligt de connectie tussen de externe verslaggeving en de moderne bedrijfseconomie? Ook beschrijft Hoogendoorn de verschuiving van de focus op korte termijn waardecreatie naar lange termijn waardecreatie binnen de externe verslaggeving.

Martin Hoogendoorn is hoogleraar Externe Verslaggeving aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
en Raad bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam. Eerder was hij partner bij
EY Accountants. Hij doceert bij de post-masters tot Registeraccountant en Registercontroller en
heeft vele artikelen en enkele boeken gepubliceerd.
_____________________________________
Externe verslaggeving vervult een belangrijke schakel in het bedrijfseconomisch
functioneren van een entiteit. Het omvat de verslaggeving door de entiteit aan zijn
stakeholders over de gang van zaken, de stand van zaken en de vooruitzichten, niet alleen
in financiële termen (de jaarrekening, met kerngetallen als eigen vermogen, resultaten en
kasstromen), maar ook in niet-financiële en kwalitatieve zin. Externe verslaggeving is
enerzijds een rapportering over de uitkomst van het reilen en zeilen van een bepaalde
achterliggende periode, maar staat anderzijds aan het begin van een cyclus waarin
stakeholders reageren op basis van de verslaggeving: aandeelhouders, kredietverleners,
werknemers, zakenpartners, en het maatschappelijk verkeer in brede zin.

Stakeholders en externe verslaggeving
Aandeelhouders verlenen op basis van de externe verslaggeving wel of geen décharge over
het door de ondernemingsleiding gevoerde beleid, zij beslissen over de benoeming of
ontslag van bestuurders en zij stellen de aanvaardbare beloning van de bestuurders vast.
Ook kunnen zij hun aandelen verkopen, net zoals potentiële aandeelhouders op basis van
de externe verslaggeving kunnen besluiten aandeelhouder te worden door aandelen te
kopen. Daarmee heeft de verslaggeving invloed op de aandelenkoers, naast andere
informatie over de onderneming of over de markt waarin de onderneming opereert.

Kredietverleners, zoals banken, gebruiken de externe verslaggeving om na te gaan of de
entiteit voldoet aan de aan een verstrekte lening verbonden convenanten, zoals een
minimale solvabiliteitsratio. Als niet aan deze convenanten is voldaan, kan de bank de
lening opzeggen, de rente-opslag verhogen of meer zekerheden vragen. Ook voor nieuwe
bankfinanciering is de externe verslaggeving een belangrijk ingrediënt. Obligatiehouders
kijken naar de financiële positie van de entiteit, waaruit het risico kan worden afgeleid dat
de entiteit mogelijk niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Dat kan invloed hebben op
de koers van de obligatie. Ook leveranciers zullen hun beslissing om leverancierskrediet te
verlenen mede laten afhangen van de financiële positie.

Werknemers, vertegenwoordigd door de ondernemingsraad en/of de vakbonden,
gebruiken de externe verslaggeving vooral om in dialoog te gaan met het bestuur over
arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden. De financiële situatie van de werkgever heeft
invloed op de hardheid waarmee loon- en pensioenonderhandelingen worden gevoerd.
Ook niet-financiële kengetallen zoals het ziekteverzuim en het werknemersverloop zijn
belangrijke grondslagen voor de oordeelsvorming van werknemers.

Ook zakenpartners, zoals grote afnemers, leveranciers, joint venture partners en entiteiten
in andere strategische samenwerkingsverbanden beoordelen de externe verslaggeving
om vast te stellen of zij met de rapporterende entiteit zakelijke relaties willen voortzetten
of, in het geval van potentiële zakenpartners, willen aangaan.

Het maatschappelijk verkeer in brede zin is voor iedere entiteit een belangrijke stakeholder.
Van een moderne entiteit mag worden verwacht dat zij maatschappelijk verantwoord
ondernemen hoog in het vaandel heeft staan. Daarbij past een daarop aansluitende
verantwoording aan de maatschappij, waarin vraagstukken aan de orde komen als de
omvang van de CO2-emissies, het gebruik van plastic, het beleid inzake energiebesparing,
het fiscaal beleid met aandacht voor belastingontwijking, de eisen die aan de keten worden
gesteld, de investeringen in veiligheid, de bestrijding van corruptie, de aandacht voor
mensenrechten, en de diversiteit in het personeel.

Externe verslaggeving en bedrijfseconomie
Het klavertje vier van de bedrijfseconomie bestaat uit accounting, finance, organisatie en
marketing.

Externe verslaggeving is een onderdeel van accounting, en wordt meestal aangeduid als
financial accounting. Maar het is ruimer, want het omvat de verantwoording in brede zin,
ook over niet-financiële elementen. Externe verslaggeving komt voort uit de interne
verslaggeving die de basis vormt voor interne beheersing en besluitvorming
(management accounting en control).

Finance heeft belangrijke aanraakpunten met externe verslaggeving, vanuit zowel
ondernemingsfinanciering als financiële markten. Uit de jaarrekening blijkt de
financieringsstructuur en de keuze van die structuur zal mede worden bepaald door de
mogelijke reacties van stakeholders: zo zal te weinig eigen vermogen gevolgen hebben
voor de mogelijkheden om nieuwe kredieten aan te trekken. Ook vormt de externe
verslaggeving de belangrijkste grondstof voor beslissingen die beleggers (zoals
aandeelhouders en obligatiehouders) nemen. Zonder adequate externe verslaggeving
kunnen financiële markten niet goed opereren.

De relatie van externe verslaggeving met organisatie en marketing is iets verder
verwijderd. Uit de resultaten die uit de externe verslaggeving blijken kan de doelmatigheid
van de interne organisatie worden afgeleid. Externe verslaggeving is voorts een rijke bron
van informatie om op een meer geaggregeerd niveau de onderlinge concurrentie te
evalueren (externe organisatie). Hoewel het externe verslag marketing niet als primair doel
heeft, kan het wel in afgeleide zin bijdragen aan de reputatie van entiteiten, bijvoorbeeld
op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Externe verslaggeving en de moderne bedrijfseconomie
Naast het klavertje vier zijn in de moderne bedrijfseconomie ook datawetenschap en
ethiek/leiderschap van belang.

Externe verslaggeving levert een rijke bron van openbaar beschikbare informatie op over
ondernemingen. Op dit moment worden data die uit jaarverslagen kunnen worden
afgeleid vaak opgenomen in databases, maar het gebruik van deze databases beperkt zich
veelal tot relatief eenvoudige data-extractie. De uitdaging voor de datawetenschap is om
te komen tot een veel rijkere analyse van de beschikbare verzameling ‘big data’, onder
andere door het vinden van onderlinge verbanden. Een interessante vraag is bijvoorbeeld:
hoe kan toekomstige discontinuïteit worden voorspeld? Data-analyse kan behulpzaam zijn
bij het antwoord op die vraag door vast te stellen welke financiële (en niet-financiële) data
in samenhang een goede voorspeller zijn van latere faillissementen.

Externe verslaggeving heeft ook een ethische component in samenhang met modern
leiderschap. Traditioneel is de jaarrekening het belangrijkste onderdeel van de externe
verslaggeving. De focus ligt dan vooral op het bereiken van een zo hoog mogelijke winst,
of winst per aandeel. Dat leidt soms tot disfunctioneel gedrag doordat ondernemers door
middel van ‘earnings management’ (jaarrekeningbeleid) een zo goed mogelijk beeld willen
geven van de financiële prestaties en posities van ondernemingen. De oriëntatie is dan
vaak op de kortere termijn. In de moderne bedrijfseconomie staat niet de
kortetermijnwinst centraal, maar de lange termijn waardecreatie. Maximale winst maakt
plaats voor een bevredigende winst. De entiteit richt zich niet alleen meer op de
aandeelhouders (en de kredietverleners), maar op de brede groep van stakeholders.

Een mooi voorbeeld is het fiscale beleid. Traditioneel draagt het (op legale wijze)
minimaliseren van de te betalen belasting bij aan een zo hoog mogelijke winst en een zo
hoog mogelijk eigen vermogen, in het belang van de aandeelhouders. Maar het gebruik
maken van belastingparadijzen en dubieuze fiscale constructies is in het nadeel van het
brede maatschappelijke verkeer. Het rekening houden met de brede groep van
stakeholders leidt tot een verschuiving van een zo laag mogelijke belasting, naar het
betalen van een ‘fair share’, een eerlijk aandeel. De winst wordt dan lager, maar de lange
termijn waarde wordt verhoogd.

De moderne bedrijfseconomie stelt ook eisen aan de moderne externe verslaggeving. De
jaarrekening blijft van belang, omdat zonder financiële resultaten de continuïteit van de
organisatie in gevaar kan komen, maar de eenzijdige focus op nettowinst wordt vervangen
door een meer gebalanceerde evaluatie op basis van een combinatie van financiële en nietfinanciële prestaties. De externe verslaggeving ontwikkelt zich tot geïntegreerde
verslaggeving (‘integrated reporting’), met een geïntegreerde verantwoording over
financiën, productie, kennis, mensen, maatschappelijke relaties en de natuurlijke
omgeving. De door stakeholders gewenste betrouwbaarheid bij alle gerapporteerde
informatie betekent dat externe accountants niet alleen meer de jaarrekening controleren,
maar ook de niet-financiële informatieverschaffing. Alleen een focus op lange termijn
waardecreatie geeft de moderne onderneming zijn ‘license to operate’, zijn legitimiteit tot
bedrijfsuitoefening. De moderne externe verslaggeving is gericht op het rapporteren over
de vorderingen bij die lange termijn waardecreatie