Impactagenda Economie en Bedrijfskunde: de uitdagingen van transitie (deel 3: Onze veranderende instellingen)
Dit is een ingekorte en bewerkte versie van het hoofdstuk “Institutioneel aanpassingsvermogen” in de Impactagenda ‘De uitdagingen van transitie’ van het decanenoverleg Economie en Bedrijfskunde.
De ontwikkeling en kwaliteit van instituties spelen een essentiële rol bij het versterken van cohesie, stabiliteit en de algehele welvaart in een samenleving. Dit geldt niet alleen bij het vergelijken van institutionele systemen die gebaseerd zijn op uitbuiting met inclusieve systemen, maar ook binnen deze laatstgenoemde context. Over het algemeen variëren instituties in hun kracht, betrouwbaarheid, veerkracht en flexibiliteit. Ze opereren bovendien niet geïsoleerd, aangezien de institutionele structuur van een samenleving bestaat uit diverse publieke, private en hybride organisaties in verschillende sectoren, zoals geïllustreerd wordt door het financiële systeem. Lees meer hierover in dit artikel, volgend uit ‘De uitdagingen van transitie’.
Gebrekkig toezicht in de financiële sector stimuleert roekeloos gedrag, zoals het nemen van onverantwoorde risico’s, het ontwerpen van financiële producten met onbekende risico’s, corruptie tolereren en minimale financiële buffers accepteren door banken. De ondergang van de Silicon Valley Bank en daaropvolgende financiële onrust illustreert deze risico’s, wat het gevaar van een financiële crisis vergroot en schade toebrengt aan vertrouwen en marktprestaties. Financiële verliezen treffen bedrijven en huishoudens, waardoor het politieke systeem wordt uitgedaagd. Een financiële crisis vergt niet alleen onmiddellijke actie maar kan ook de bestaande structuur ontwrichten, waardoor vertrouwen wordt geschaad en de aantrekkingskracht van populisme toeneemt door misbruik van wantrouwen jegens de politiek en instituties.
Vertrouwen, het onzichtbare fundament van gemeenschappen, wordt blootgesteld aan kwetsbaarheden zoals de financiële crisis van 2008 en recente problemen bij de Silicon Valley Bank. Goed functionerende instituties zijn cruciaal te midden van ingrijpende veranderingen zoals de klimaatcrisis, geopolitieke spanningen, pandemieën, digitalisering en sociale ongelijkheid. Daarom is ook een diepgaand begrip nodig van de drijvende krachten achter institutionele verandering om te komen tot flexibele structuren en beleid. Het koesteren van samenhang, veerkracht en betrouwbaarheid is in dit verband van groot belang. Temeer daar een giftig brouwsel, vervaardigd uit complottheorieën, de invloed van sociale media, desinformatie, wantrouwen, én nostalgie, zowel begrepen als in toom gehouden moet worden.
Het werk van de Impactagenda
Verandering is inherent aan het leven, waardoor instituties de capaciteit moeten hebben om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Deze instituties, zowel in de private als publieke sector, zoals multinationale bedrijven, moeten verantwoordelijkheid nemen voor hun milieu-impact en bijdragen aan de volksgezondheid. Publieke instituties, gestimuleerd door maatschappelijke eisen, zoals het strengere toezicht op financiële instellingen na de wereldwijde financiële crisis, moeten veerkrachtig zijn bij economische bedreigingen door hun adaptieve vermogen te vergroten. Het cruciale doel blijft veerkracht te tonen tegen veranderende uitdagingen en kwetsbaarheden door institutionele flexibiliteit.
Moeilijkheden en zwakke punten
We identificeren zes wereldwijde en nationale uitdagingen en kwetsbaarheden:
- Demografische verschuivingen: Een substantiële afname van de werkende bevolking zal ernstige gevolgen hebben voor de arbeidsmarkt en de financiering van de welvaartsstaat, waaronder staatspensioenen en gezondheidszorg.
- Klimaatuitdagingen: Het beperken en aanpassen aan klimaatverandering en biodiversiteitsverlies veroorzaken financiële druk door kosten van klimaatrampen en transitie, zowel voor de overheid als de private sector.
- Overheidsfinanciën: De noodzaak om klimaatverandering te beperken kan de staatsschuld buiten veilige marges duwen, dit kan de overheidsbegrotingen onder druk zetten bij stijgende rentetarieven.
- Onvoorspelbare rentetarieven: Lage rentetarieven verminderen de effectiviteit van monetair beleid en leggen druk op fiscaal beleid. Wanneer rentetarieven stijgen, ontstaan problemen voor financiële instellingen.
- Geopolitieke uitdagingen: Een snel evoluerend geopolitiek landschap met intense spanningen en machtsverschuivingen bevordert polarisatie en een overgang van globalisering naar een nationale of regionale oriëntatie.
- Opkomende technologieën: Snelle technologische veranderingen, met name digitalisering en automatisering, brengen vooruitgang en nieuwe kansen met zich mee, maar kunnen specifieke instituties en organisaties snel degraderen, wat mogelijke gevolgen heeft voor economische en sociale ongelijkheid.
Dit overzicht van uitdagingen kan worden uitgebreid. Biodiversiteitsverlies, de energiecrisis, de groene transitie, en toenemende internationale migratiestromen markeren onze overgang naar een ontwrichtende periode. Het versterken van instituties en het ontwikkelen van institutioneel aanpassingsvermogen zijn essentieel. De sector Economie en Bedrijfskunde kan bijdragen via onderwijs, onderzoek, en impactactiviteiten. Diverse aandachtsgebieden en vragen zijn relevant, zoals onder meer:
- Hoe kan overheidsbeleid bijdragen aan het versterken van institutioneel aanpassingsvermogen, vooral gericht op onderwijsdoelen en -beleid voor de voorbereiding van de beroepsbevolking op maatschappelijke veranderingen?
- Onderzoek naar zowel externe als interne omgevingen van instituties, inclusief de impact van beleid op interne organisaties en de interactie tussen private en publieke instellingen.
- Vragen rond de veerkracht van de financiële sector, met focus op de flexibiliteit van financiële instellingen in veranderende markten, rekening houdend met digitalisering en complexe regelgeving.
- Onderzoeksthema’s over vertrouwen en concurrentie, en hoe traditionele multinationals zich kunnen aanpassen aan markten met verminderd maatschappelijk vertrouwen te midden van concurrentie van Big Tech en platformbedrijven.
- Vragen over toenemende polarisatie, met begrip van oorzaken en effecten op het functioneren van democratieën, inclusief de aanpassing van leiderschap in instituties om vertrouwen te vergroten.
- Onderzoeksvragen over digitalisering en de uitdagingen ervan, gericht op begrip van hoe organisaties kunnen opereren en zich aanpassen aan de nieuwe digitale realiteit.
De bijdrage van de Impactagenda
Het doel is concrete richtlijnen te bieden aan private, publieke en hybride actoren om bij te dragen aan de veerkracht, stabiliteit en efficiëntie van de Nederlandse economie en democratie. Dit vereist een vooruitziende aanpak voor duurzame instituties, met aandacht voor kwetsbaarheden en een alomvattende inspanning voor institutioneel aanpassingsvermogen.
Bijvoorbeeld, in de financiële sector is een gecoördineerde aanpak cruciaal voor het gehele ‘financiële landschap’, rekening houdend met de rol en het functioneren van banken, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen en andere delen, beïnvloed door regelgeving en de rol van de overheid op financiële markten.
Dit brede perspectief geldt ook voor andere economische sectoren zoals landbouw, onderwijs, energie, gezondheidszorg, huisvesting en mobiliteit. Ons werk richt zich op alle facetten van Brede Welvaart, inclusief ecologische duurzaamheid en sociale gelijkheid. We verbinden kennis met bewezen leiderschapspraktijken, beleid voor voortdurende educatie en oplossingen voor organisaties om effectief nieuwe werkwijzen te implementeren.
Bovendien, het is essentieel dat onze inspanningen niet alleen gericht zijn op grote bedrijven, maar vooral op de economische basis van de samenleving: kleine en middelgrote ondernemingen en zelfstandige professionals.
Stabiliteit en aanpassingsvermogen
De geschiedenis toont aan dat vrijheid en democratie niet vanzelfsprekend zijn en voortdurende toewijding vergen. Sterke instituties, als fundament en bescherming van de democratie en de rechtsstaat, zijn onlosmakelijk verbonden met stabiliteit en aanpassingsvermogen. Zonder aanpassingsvermogen dreigt instabiliteit, wat vervolgens de economische welvaart voor velen in gevaar brengt.
Institutioneel aanpassingsvermogen, met zijn kernprincipes van democratie, is voorts cruciaal voor thema’s als klimaatverandering, digitalisering, gelijkheid en rechtvaardigheid, en gezondheid en gezondheidszorg. Voor het streven naar het welzijn van de samenleving is een stevig institutioneel systeem essentieel om tot werkbare oplossingen te komen voor het omgaan met deze kwesties.
Benieuwd naar de volledige impactagenda en de volledige tekst van het onderwerp “institutioneel aanpassingsvermogen”? Lees ‘De uitdagingen van transitie’ via de link!
