Professor Van Ewijk: “Het nieuwe pensioenstelsel is een verbetering, maar los ook de witte en grijze vlek op.”
De kogel is door de kerk. Vlak voor het kerstreces stemde de Tweede Kamer in met de invoering van het nieuwe pensioenstelsel. Nu ook GroenLinks en PvdA voor zijn, lijkt zich ook in de Eerste Kamer een meerderheid af te tekenen voor het nieuwe stelsel. We vroegen aan twee experts wat ze vinden van het nieuwe stelsel. In het vorige deel van dit tweeluik: Loranne van Lieshout. Deze keer: prof.dr. Casper van Ewijk, emeritus hoogleraar macro-economie aan de Universiteit van Amsterdam en docent aan de opleiding Certified Pensioenexecutive van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Professor Van Ewijk is het eens met Van Lieshout dat het nieuwe pensioenstelsel het vertrouwen onder deelnemers vergroot, aangezien harde garanties verdwijnen en inzichtelijker wordt hoe individuele pensioenen opgebouwd zijn. “In het oude stelsel is er eeuwige discussie over de rekenrente en de dekkingsgraad. Het kon zo zijn dat de vermogens van pensioenen stegen, maar dat er toch gekort werd vanwege de rekenrente. In de huidige economische situatie is er wél ruimte voor indexatie van de pensioenen hoewel de waarde van de pensioenvermogens daalt op de financiële markten.”
Volgens Van Ewijk is dat lastig uitlegbaar en is het vertrouwen daardoor lager bij deelnemers. In het nieuwe pensioenstelsel wordt het simpeler: “Het wordt per deelnemer inzichtelijk hoe veel vermogen er in een fonds zit, wat het rendement is en welke kosten daarvan af gaan. Op basis van het rendement kan je een schatting doen van wat dat op individueel niveau bij pensionering zou kunnen opleveren, maar een garantie is dat niet. Het is beter om eerlijk te zijn over de financiële risico’s dan een belofte te doen die je niet kan waarmaken als de economische situatie verandert”
Majeure operatie
Het is alleen niet allemaal hosanna. “Een van de grootste problemen met het nieuwe stelsel is”, aldus professor Van Ewijk, “om alle bestaande rechten in het nieuwe systeem te verwerken. Zo’n 1500 miljard euro aan pensioenvermogen moet opnieuw verdeeld worden, dat is een majeure opratie die in 2027 afgerond moet zijn. De spelregels voor hoe de pensioenfondsen dat moeten doen zijn nog niet kraakhelder.” Het is een gevoelige operatie: “In Nederland wil iedereen vooral niet minder krijgen dan anderen in het pensioenfonds.”
Zo’n 1500 miljard euro aan pensioenvermogen moet opnieuw verdeeld worden, maar hoe dat moet is nog niet kraakhelder.
Van Ewijk: “Als we eenmaal in het nieuwe stelsel zitten zal het wel even wennen zijn. Elke garantie op een bepaalde uitkering vervalt. De waarde van persoonlijke pensioenpotjes daalt en stijgt mee met de financiële markten.” Volgens van Ewijk is er echter geen reden tot paniek als de waarde van de pensioenen tijdelijk daalt in bijvoorbeeld een recessie: “Historisch gezien hebben de financiële markten altijd een goed rendement opgeleverd.”
Witte vlek
Er is in het nieuwe pensioenstelsel nog geen structurele oplossing gevonden voor de ‘witte vlek’ van het aantal werkenden dat geen aanvullend pensioen opbouwt. In september vorig jaar schrijf Van Ewijk daar samen met andere economen al een artikel over in economenvakblad ESB. Voorwaarde van PvdA en GroenLinks voor het steunen van het wetsvoorstel is dat het aantal werkenden dat geen pensioen opbouwt binnen vijf jaar halveert naar 450.000 personen.
Naast een witte vlek is er ook een grote grijze vlek: werknemers die een heel karig pensioen opbouwen
Van Ewijk: “Ongeveer een kwart van de werkenden valt nu buiten het systeem, dat is echt een groot probleem. Allereerst voor deze mensen zelf, maar ook voor de toekomstbestendigheid van het stelsel. Er ligt nu wel een aanvalsplan om het aandeel werkenden zonder pensioen omlaag te krijgen. De leeftijd vanaf wanneer je pensioen opbouwt wordt verlaagd naar 18 jaar en er komt een publiciteitscampagne, maar dat zijn geen structurele oplossingen. Daarnaast is er ook nog een grote grijze vlek: werknemers die een heel karig pensioen opbouwen.”
Een derde peiler
Professor Van Ewijk zegt dat er meerdere manieren zijn om dit probleem structureel op te lossen. “In IJsland is er bijvoorbeeld een verplichting om pensioen op te bouwen, maar is er individuele keuzevrijheid bij welk fonds. Dit wordt gecontroleerd door de Belastingdienst. In Engeland bouwen werknemers automatisch pensioen op via hun werkgever en in Zweden is er een nationale pensioenregeling voor alle werkenden op omslagbasis.”
Vooral het Zweedse model zou volgens Van Ewijk passen bij de Nederlandse werkelijkheid. “In Nederland hebben we het AOW op omslagbasis, ook voor niet-werkenden, en daarnaast hebben we aanvullend pensioen voor werknemers, dit is een kapitaaldekkingsstelsel. Je zou hier naar Zweeds voorbeeld een extra laag aan toe kunnen voegen: een basispensioen voor alle werkenden. Als je dit via de overheid organiseert, doen automatisch ook de zzp-ers die nu nog geen pensioen opbouwen mee.”
Jongeren, let op uw zaak
Hoewel Van Ewijk het nieuwe pensioenstelsel ziet als een verbetering, is lang niet iedereen is enthousiast. Het pensioenakkoord van 2019, dat de basis vormt voor de nieuwe pensioenwet, kon bijvoorbeeld op veel kritiek rekenen van ouderpartij 50Plus. Senator Martin van Rooijen: “Het is een stelsel van beloven en beroven.” En: “Welke gek heeft dít bedacht?” Ook grote ouderenbonden keerden zich tegen het akkoord, maar in het debat over het nieuwe pensioenstelsel werd de stem van jongeren juist opvallend weinig gehoord terwijl het over hún toekomst gaat.
Professor Van Ewijk, die overigens zelf gepensioneerd is, is bang dat de belangen van jongeren vergeten worden in de besluitvorming. “Er wordt nu te makkelijk gezegd: laten we de reserves die in de fondsen zitten verdelen zodat de gepensioneerden van nu daarvan profiteren. Maar jongeren gaan het lastig krijgen; de rente is relatief laag en dat zal voorlopig zo blijven. Vermoedelijk zijn de reserves in de toekomst hard nodig.” Formeel hebben pensioenfondsen de wettelijke taak om evenwichtigheid tussen generaties te waarborigen. “Er is alleen een hoop gesteggel over wat evenwichtigheid in houdt: vaak wordt daarbij alleen gekeken naar huidige deelnemers en niet naar toekomstige. Mijn hartenkreet aan jongeren is dan ook: let op uw zaak!”
