Economische keuzes maken die passen bij wie je bent

Niels Rietveld onderzoekt de inbreng van sociale identiteit in micro-economische modellen. Door
de verschillende sociale verbanden waar ieder persoon zich in bevindt, kunnen personen
verschillende optimale keuzes maken in economisch gezien identieke situaties.
_____________________________________
Hoewel economische modellen keuzegedrag traditioneel modelleren door middel van
preferenties die strikt persoonlijk zijn, zijn preferenties vaak sociaal bepaald en
contextafhankelijk. Als op één na alle leden van een vriendengroep economie wil gaan
studeren, wordt het voor die laatste vriend aantrekkelijk om dat ook te gaan doen. Als je de
normen en waarden van een groep niet respecteert, zal het niet lang duren voordat je er
geen deel meer van uitmaakt: Wanneer je als voetballer toch graag je handen wilt
gebruiken, wordt je het veld uitgestuurd.

Als het dan gaat om het maken van optimale keuzes, een centraal micro-economisch
vraagstuk, is het dus van belang te weten wie we zijn in verhouding tot onze sociale
omgeving. “Ken uzelf” is niet alleen een klassiek aforisme, maar staat ook centraal in wat
“identity theory” genoemd wordt in het nieuwere economische onderzoek. Het gaat dan
om onze “sociale identiteit”: Tot welke sociale groepen behoren we en hoe belangrijk zijn
die groepen voor ons?

Als je lid bent van bijvoorbeeld een kerk of politieke partij, heeft dat gevolgen voor de
economische keuzes die je maakt. Christenen zullen niet zo snel op zondag werken en links
georiënteerde politici zullen zich eerder hard maken voor loonontwikkeling van
werknemers dan voor afschaffing van dividendbelasting. Deels omdat ze groepsidealen
geïnternaliseerd hebben, maar ook deels omdat ze door de eigen groep “afgerekend”
worden op daden en uitingen die niet stroken met de kernwaarden van de groep.

“Identity theory” (mede ontwikkeld door Nobelprijswinnaar George Akerlof), maakt het
mogelijk om iemands sociale identiteit mee te nemen in het modelleren van economische
keuzes. Als je deel bent van een sociaal verband of maatschappelijke groep en je handelt
niet naar de normen en waarden ervan, resulteert dit uiteindelijk in nutsverlies. Het kan
bijvoorbeeld zorgen voor gevoelens van stress of angst. Als je er wel naar handelt, resulteert
dit juist in extra nut doordat wat je belangrijk vindt, samenvalt met wat je doet.

Zelf heb ik recentelijk met Brigitte Hoogendoorn onderzocht waarom religieuze mensen
een eigen bedrijf beginnen. (1) We hebben ook gekeken in hoeverre hun waarden passen bij
het typische gedrag van een ondernemer. Hiervoor maakten we gebruik van een
instrument dat is ontwikkeld door de psycholoog Shalom Schwartz om het belang van
bepaalde waarden voor personen te meten. Een van die hoofdelementen in zijn “Theory of
basic human values” (2) is de botsing tussen de waarden “Conservation” en “Openness to
change”. Stabiliteit en respect voor tradities zijn belangrijk voor mensen die hoog scoren
op “Conservation”, terwijl onafhankelijkheid en uitdaging juist belangrijk zijn voor hen die
“Openness to change” nastreven.

Religieuze mensen vinden “Conservation” over het algemeen belangrijker dan “Openness
to Change”: “By providing a sacred basis for prevailing norms and social structure,
established religions encourage believers to accept the social order and discourage
questioning and innovation.” (3) Echter, het gedrag van ondernemers wordt juist
gekarakteriseerd door “Openness to change”: “The typical entrepreneur is more selfcentred than other types, because he relies less than they do on tradition and connection and because his characteristic task… consists precisely in breaking up old, and creating
new, tradition” (4). Er zijn verschillende redenen waarom religieuze mensen toch relatief vaak een eigen bedrijf beginnen (bijvoorbeeld vanwege hun relatief grote netwerk), maar
ondernemerschap is vanuit identiteitstheorie bezien een minder goede match met hun
streven naar “Conservation”.

Het inbrengen van iemand sociale identiteit in micro-economische modellen is verrijkend.
Ieder mens is deel van meerdere sociale verbanden, en vanwege die sociale identiteit
kunnen mensen verschillende optimale keuzes maken in economisch gezien identieke
situaties. Nadenken over je sociale identiteit geeft inzicht in wie je bent en waar je naar
streeft. Bedrijven die oog hebben voor de sociale identiteit van hun werknemers kunnen
inzetten op een goede match tussen die identiteit en de werkzaamheden van de
werknemer.

1 Hoogendoorn, B., Rietveld, C.A., Van Stel, A. (2016). Belonging, believing, bonding, and behaving: The
relationship between religion and business ownership at the country level. Journal of Evolutionary
Economics, 26, 519-550 en Rietveld, C.A., Hoogendoorn, B. (2018). Religious identity and the choice of
self-employment. Unpublished manuscript.
2 Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical advances and
empirical tests in 20 countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25(1), 1-65.
3 Schwartz, S. H., & Huismans, S. (1995). Value priorities and religiosity in four western religions. Social
Psychology Quarterly, 58(2), 88-107 (p. 92).
4 Schumpeter, J.A. (1934). The theory of economic development. Harvard University Press, Cambridge
(p. 91).

Naar overzicht